ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ DIỆT BỌ GẬY MUỖI AEDES TRUYỀN BỆNH SỐT XUẤT HUYẾT VÀ ZIKA CỦA CÔNG THỨC HKM (CHIẾT XUẤT VỎ HẠT ĐIỀU VÀ VỎ QUẢ CHANH)

Tóm tắt

Sử dụng thuốc diệt côn trùng tổng hợp để kiểm soát vector sốt xuất huyết (SXH) và
zika đa gây ra kháng thuốc và ảnh hưởng xấu đến môi trường. Thuốc diệt côn trùng có
nguồn gốc thực vật đa được cho là hữu ích để kiểm soát muỗi. Nghiên cứu này nhằm đánh
giá hiệu quả diệt bọ gậy của công thức HKM được tạo ra từ sự phối hợp của chiết xuất
hecxan + ethanol vỏ hạt điều (đa loại bỏ cardol) cùng chiết xuất etanol vỏ quả chanh được
nhũ tương hóa rồi cho đánh giá hiệu lực diệt bọ gậy đối với Ae. albopictus và Ae. aegypti
cuối tuổi 3 và đầu tuổi 4 ở các nồng độ khác nhau (5–80 ppm), kiểm tra độ ổn định của
HKM ở 28°C, 35°C và 40°C trong 48h, cách nhau 3 tháng 1 lần trong 09 tháng ở phòng thí
nghiệm; đánh giá thực địa ở nồng độ 180 mg a.i./m2 cho các dụng cụ chứa nước (DCCN)
với sự trợ giúp của bình xịt knapsack đa được hiệu chuẩn trước. Kết quả cho thấy, công
thức HKM có chứa 2,677% Anacardic acid; 1,68% cadarnol; 1,22% limonene và một số
chất khác, không chứa cardol; Nồng độ gây chết trung bình (LC50) của HKM lần lượt là 18
và 17 ppm trong khi LC90 lần lượt là 35 và 37 ppm chống lại bọ gậy muỗi Ae. albopictus và
Ae. Aegypti. Giá trị LC50 của công thức được lưu trữ ở 28°C, 35°C và 40°C trong 48 giờ ở
Ae. aegypti là 17; 17; 18 ppm trong khi giá trị LC90 lần lượt là 37; 37 và 38 ppm. Hơn nữa,
không có sự khác biệt về giá trị LC50 và LC90 của HKM đối với Ae. aegypti trong thời gian
bảo quản 09 tháng ở nhiệt độ phòng. Áp dụng HKM với ty lệ 180 mg a.i./m2 ở các DCCN
trong điều kiện thực địa đa đạt tỉ lệ giảm đối với bọ gậy muỗi Ae. albopictus là hơn 90%
vào ngày 1, 2 và giảm 100% từ ngày 3 đến ngày 7; giảm 94,3% - 99,2% bọ gậy Ae. aegypti
từ ngày 1 đến ngày 3 và kiểm soát được 100% bọ gậy cho đến ngày thứ 7. Qua đó cho
thấy, công thức HKM được phát hiện có hiệu quả trong việc kiểm soát bọ gậy muỗi Aedes
ở các DCCN khác nhau tại thực địa. Vì cây Điều và cây Chanh có nhiều ở tỉnh Gia Lai và
phân bố rộng rai ở Việt Nam, công thức từ chiết xuất nguồn vỏ thải của chúng được chứng
minh là một loại chế phẩm diệt ấu trùng hiệu quả và thân thiện với môi trường, có thể được
sử dụng như một biện pháp thay thế để kiểm soát vector truyền bệnh sốt xuất huyết tại địa
phương.