CHỈ ĐIỂM PHÂN TỬ KHÁNG THUỐC SỐT RÉT TRÊN CÁC PHÂN LẬP Plasmodium falciparum: MỘT NGHIÊN CỨU QUAN SÁT TẠI ĐĂK LĂK TỪ 2017-2020

Tóm tắt

Kháng thuốc phối hợp có thành phần artemisinine (ACTs) đang nổi tại Đông Nam Á
đưa ra nguy cơ cho lộ trình loại trừ sốt rét tại Việt Nam vào năm 2030. Kể từ năm 2009-
2016, P. falciparum đã biểu hiện giảm nhạy với artemisinin và chậm làm sạch ký sinh trùng
thể vô tính sau điều trị ACTs tại khu vực Tây Nguyên, ngoại trừ Đăk Lăk. Việc hiểu biết kiểu
gen di truyền kháng thuốc ACTs là rất quan trọng để giám sát chỉ điểm cảnh báo sớm kháng.
Nghiên cứu chỉ điểm phân tử liên quan đến kháng dihydroartemisinin-piperaquine,
artesunate-mefloquine từ các phân lập P. falciparum trên bệnh nhân tại đa trung tâm trong
thời gian 2017-2020. Các phân lập được phân tích tìm chỉ điểm kháng Pfk13,
Pfplasmepsine2, Pfmdr1, Pfcrt thông qua giải trình tự Sanger. Ngoài ra, số bản sao gen
Pfplasmepsine2 được đánh giá bằng real-time PCR. DNA được tinh khiết với bộ QIAamp
DNA Mini kits (QIAGEN, Düsseldorf, Đức), tất cả kiểu gen phân tích giải trình tự chọn lọc
bộ gen P. falciparum tại Viện Wellcome Sanger (Anh), Viện Pasteur (Campuchia), Viện First
Base DNA sequencing Axil Scientific (Singapore).
Tổng số 55 và 79 phân lập P. falciparum thu thập tạị tỉnh Đăk Lăk giai đoạn (2017-
2018) và (2019-2020). Kết quả chỉ ra đột biến Pfk13-C580Y liên quan kháng artemisinin cao,
từ 83,6% (46/55) đến 100% (79/79), PfPlasmepsine 2 (>1,5 copy) từ 20% (11/55) đến 77,2%
(61/79), đột biến exonuclease E415G liên quan đến kháng piperaquine từ 88,5% (44/55) đến
91,1% (72/79) trong giai đoạn (2017-2018) và (2019-2020). Mặt khác, tần suất đột biến
kháng với nhóm 4-aminoquinoline loại Pfcrt (72-76 CVIET) là 92,7% (51/55) và 91,1%
(72/79), đột biến Pfcrt (72-76 CVIDT), Pfcrt (72-76 CVVET), Pfcrt (72-76 WGIET), Pfcrt
F145I (<5%). Điểm quan tâm là Pfmdr1 (>1,5 copy) cao liên quan kháng mefloquine, từ
23,6% (13/55) giai đoạn (2017-2018), nhưng chỉ có 1,3% (1/79) trong giai đoạn (2019-
2020). Đáng lưu ý số phân lập có 2 chỉ điểm đồng thời Pfk13-C580Y + PfPlasmepsine2
(kháng DHA-PPQ) là 16,4% (9/55) và 77,2% (61/79) và Pfk13-C580Y + Pfmdr1 CNV (kháng
ASMQ) là 21,8% (12/55) và 1,3% (1/79) lần lượt trong khoảng thời gian 2017-2018 và 2019-
2020. Chưa thấy phân lập nào có từ 3 hay 4 loại đột biến trong nghiên cứu này.
Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ có một hay hai chỉ điểm Pfk13-C580Y và
PfPlasmepsine 2/exonuclease E415G đồng thời rất cao, liên quan kháng artemisinin và
piperaquine. Tỷ lệ đột biến Pfmdr1 liên quan kháng mefloquine cao cần phải theo dõi chặt
chẽ. Vai trò giám sát các chỉ điểm phân tử kháng ACTs là rất quan trọng để bổ sung dữ liệu
giúp thay đổi chính sách thuốc.